नेपालको वातावरणीय यात्रा: प्रगति, चुनौती र जनप्रतिनिधिको भूमिका:-
परिचय:-
विश्व वातावरण दिवस एक वार्षिक कार्यक्रम हो जुन June 5 मा मनाइन्छ, चेतना जगाउने र वातावरण संरक्षण र सुधार तर्फ कार्य गर्न प्रोत्साहित गर्ने उद्देश्यले। मनमोहक परिदृश्य र समृद्ध जैविक विविधताका लागि परिचित नेपालले वातावरण संरक्षणको क्षेत्रमा उल्लेखनीय प्रगति गरेको छ। यद्यपि, प्रशंसनीय प्रगति भएता पनि जनप्रतिनिधिहरूले प्रभावकारी नीतिहरू निर्माण गर्न र विद्यमान चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न थप सक्रिय भूमिका खेल्न सक्ने क्षेत्रहरू बाँकी छन्। नेपालको वातावरणीय उपलब्धिहरू, यसका जनप्रतिनिधिहरूको अप्रयुक्त सम्भावना र दिगो भविष्यका लागि आवश्यक सुधारहरूको अन्वेषण गर्दछ।
नेपालको वातावरणीय प्रगति:-
नेपालले वातावरण संरक्षण र दिगोपनप्रति दृढ प्रतिबद्धता देखाएको छ। देशको संविधानले संरक्षण र जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरणको महत्वलाई जोड दिँदै स्वच्छ र स्वस्थ वातावरणको अधिकारको प्रत्याभूति गरेको छ । वर्षौंमा, नेपालले उल्लेखनीय कोसेढुङ्गाहरू हासिल गरेको छ, जस्तै:
संरक्षित क्षेत्र प्रणाली: – नेपालले राष्ट्रिय निकुञ्ज, वन्यजन्तु आरक्ष र संरक्षण क्षेत्रलगायत संरक्षित क्षेत्रहरूको व्यापक नेटवर्क स्थापना गरेको छ। यी संरक्षित क्षेत्रहरूले लोपोन्मुख प्रजातिहरूको लागि अभयारण्यको रूपमा काम गर्दछ र नेपालको समृद्ध जैविक विविधताको संरक्षणमा योगदान पुर्याउँछ।
नवीकरणीय ऊर्जा विस्तार: – नेपालले आफ्नो विशाल नवीकरणीय ऊर्जा क्षमताको उपयोगमा उल्लेखनीय प्रगति गरेको छ। देशले दिगो र स्वच्छ ऊर्जा भविष्य हासिल गर्ने लक्ष्य राख्दै जलविद्युत र सौर्य ऊर्जा परियोजनाहरूलाई सक्रिय रूपमा प्रवर्द्धन गरिरहेको छ।
सामुदायिक वन :- नेपालमा सामुदायिक वनको अवधारणाले महत्वपूर्ण गति लिएको छ। स्थानीय समुदायहरू वन र प्राकृतिक स्रोतहरूको व्यवस्थापनमा सक्रिय रूपमा संलग्न छन्, जसले राम्रो संरक्षण अभ्यासहरू र सुधारिएको जीविकोपार्जनमा नेतृत्व गर्दछ।
फोहोर व्यवस्थापन पहल:- नेपालले विशेषगरी सहरी क्षेत्रमा नयाँ फोहोर व्यवस्थापन पहलहरू लागू गरेको छ। रिसाइकल प्रवर्द्धन गर्ने प्रयास, फोहोर पृथकीकरण, र उचित फोहोर प्रशोधन सुविधाहरूको निर्माणले अनुचित फोहोर व्यवस्थापनको प्रतिकूल प्रभावहरूलाई कम गर्न सहायक भएको छ।
जनप्रतिनिधिको भूमिका :-
नेपालले वातावरण संरक्षणमा प्रशंसनीय प्रगति देखाएको भए तापनि दिगो पहललाई अगाडि बढाउन स्थानीय सरकारका पदाधिकारी र निर्वाचित प्रतिनिधिलगायत जनप्रतिनिधिको भूमिका महत्वपूर्ण छ। दुर्भाग्यवश, जनप्रतिनिधिहरू कम भएका केही क्षेत्रहरू समावेश छन्:
चेतनाको अभाव: – धेरै जनप्रतिनिधिहरूसँग वातावरणीय समस्याहरूको पर्याप्त ज्ञान र समझको कमी छ। यो ज्ञान अन्तरले वातावरणीय चुनौतीहरूलाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्ने र सूचित निर्णयहरू गर्ने क्षमतामा बाधा पुर्याउँछ।
कमजोर नीति कार्यान्वयन:- प्रगतिशील नीति र कानूनको अस्तित्वको बावजुद, तिनीहरूको कार्यान्वयन अक्सर कमजोर हुन्छ। जनप्रतिनिधिहरूले वातावरणीय नियमहरू लागू गर्न र सबै तहमा अनुपालन सुनिश्चित गर्न सक्रिय रूपमा काम गर्नुपर्छ।
सीमित सार्वजनिक संलग्नता: – जनप्रतिनिधिहरूले वातावरणीय मुद्दाहरूको बारेमा चेतना जगाउन र वातावरणीय पहलहरूमा समुदायको सहभागितालाई प्रोत्साहित गर्न जनतासँग सक्रिय रूपमा संलग्न हुनुपर्छ। यो शिक्षा अभियानहरू, सार्वजनिक फोरमहरू, र दिगो अभ्यासहरूलाई प्रोत्साहन मार्फत हासिल गर्न सकिन्छ।
आवश्यक सुधारहरू:-
नेपालको वातावरणीय प्रगतिलाई थप वृद्धि गर्न धेरै सुधारहरू आवश्यक छन्:
क्षमता अभिवृद्धि: – जनप्रतिनिधिहरूले वातावरणीय समस्याहरू, दिगो विकास र प्रभावकारी नीति कार्यान्वयनका बारेमा उनीहरूको बुझाइमा सुधार गर्न व्यापक तालिम र क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रमहरू प्राप्त गर्नुपर्छ।
सुदृढ शासन: – वातावरणीय नीतिहरूको उचित कार्यान्वयन सुनिश्चित गर्न बलियो शासन र जवाफदेहिता संयन्त्रको आवश्यकता छ। जनप्रतिनिधिहरूलाई उनीहरूका कार्यहरूको लागि जवाफदेही बनाउन पारदर्शिता, अनुगमन र कार्यान्वयन संयन्त्रलाई बलियो बनाउनुपर्छ।
सहयोग र साझेदारी: – सरकारी निकायहरू, नागरिक समाज संगठनहरू, र निजी क्षेत्र लगायत विभिन्न सरोकारवालाहरू बीचको सहकार्यलाई प्रोत्साहन गर्दै, वातावरणीय चुनौतीहरूको नवीन समाधानहरू बढाउन सक्छ। जनप्रतिनिधिहरूले विज्ञता र स्रोतसाधनको सदुपयोग गर्न सक्रिय रूपमा साझेदारी खोज्नुपर्छ।
निष्कर्ष:-
विश्व वातावरण दिवसको अवसरमा संरक्षित क्षेत्र, नवीकरणीय ऊर्जा, सामुदायिक वन र फोहोर व्यवस्थापनमा उल्लेखनीय उपलब्धिहरूसहित नेपालको वातावरणीय प्रगतिलाई सम्मान गर्न योग्य छ। तर, दिगो प्रगतिका लागि जनचेतना अभिवृद्धि, सुधार नीति कार्यान्वयन र सार्वजनिक संलग्नता अभिवृद्धि गरी जनप्रतिनिधिको भूमिकालाई बलियो बनाउनुपर्छ । यी खाडलहरूलाई सम्बोधन गरेर र सहयोगी प्रयासहरूलाई बढावा दिएर नेपालले अझ दिगोको लागि मार्ग प्रशस्त गर्न सक्छ।
